Geçtiğimiz Pazar günü Azerbaycan sınırında katıldığı resmi törenin ardından ülkesine dönmek üzere bindiği helikopterin düşmesi sonucu ölen İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve beraberindeki heyet kalabalık bir törenle 23 Mayıs Perşembe günü doğduğu şehir Mehşed’de defnediliyor.

63 yaşındaki Reisi katı bir din adamıydı ve 2021'de Cumhurbaşkanı seçilmesi, muhafazakarların İslam Cumhuriyeti'nin her yerindeki kontrolünü sağlamlaştırdı. Reisi, 1988'de siyasi mahkumların toplu öldürülmesi emrini veren savcı rolü ve 2022'nin sonlarında ülke çapında patlak veren ve 2023'e kadar devam eden kadın hakları protesto hareketini şiddetle bastırmak için başkanlık yetkilerini kullanması nedeniyle İran'ın otoriter İslamcı hükümetinin muhalifleri tarafından eleştirilmişti.

Helikopter kazasında ölen İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi

İran Cumhurbaşkanı Reisi'nin ölümü, Orta Doğu ve dünya genelinde büyük bir etki yaratacak ve İran'ın geleceği üzerinde hayati bir rol oynayacak. Reisi'nin ölümü sonucunda İran'da siyasi belirsizlikler ortaya çıkabilir ve ülkede yapılacak olan seçimlerde yeni bir liderin seçilmesiyle birlikte İran'ın iç ve dış politikalarında değişiklikler yaşanabilir.

Özellikle ABD ile ilişkilerde büyük bir değişim yaşanabilir. İbrahim Reisi'nin döneminde ABD ile ilişkiler oldukça gerilmiş ve İran, ABD'nin yaptırımlarıyla karşı karşıya kalmıştır. Yeni Cumhurbaşkanı'nın, ABD ile ilişkileri normalleştirmek için adımlar atabileceği ve uluslararası arenada daha uyumlu bir politika izleyebileceği konuşulmakta.

İran'ın yeni Cumhurbaşkanı, ülkenin iç politikasında da önemli değişikliklere neden olabilir. İran'da son yıllarda ekonomik zorluklar yaşanmakta ve halkın yaşam standartları düşmekteydi. Yeni Cumhurbaşkanı'nın, ekonomik reformlar yaparak halkın refahını artırma sözü verebileceği ve bu konuda önemli adımlar atabileceği beklenmekte.

İran'ın yeni Cumhurbaşkanı kim olursa olsun, ülkenin içinde bulunduğu zorlu koşullar ve uluslararası baskılar nedeniyle önünde büyük bir zorlu görev olduğu açık. İbrahim Reisi'nin ölümü sonrasında boşalan görev, İran'ın politik geleceği açısından kritik bir dönemeç oluşturmakta.

Dini lider Ayetullah Ali Hamaney, muhafazakar İbrahim Reisi'ye benzer bir lider isteyebilir. Başkan adayları 30 Mayıs'tan itibaren kayıt yaptırabilecek ve seçimleri yöneten din adamları ve hukukçulardan oluşan 12 üyeli Muhafız Konseyi tarafından incelenecek. Şii teokrasisinde son sözü söyleyen Dini Lider Ayetullah Ali Hamaney, hemen az bilinen bir cumhurbaşkanı yardımcısını vekil olarak atadı ve kontrolün hükümetin elinde olduğunu vurguladı; ancak ölümler, ülke içindeki baskılarla kuşatılmış bir ülkeye yeni bir darbe oldu.

“Yeni Cumhurbaşkanı kim olacak?” sorusu son günlerde İran'da büyük bir heyecana neden oldu. İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin ölümü sonrasında boşalan göreve kimin seçileceği konusu, İran’ın politik geleceği için büyük önem taşımakta. İbrahim Reisi'nin ölümü beklenmedik bir şekilde gerçekleşmiş olup, ülkede siyasi belirsizliğe de yol açtığı aşikar.

Geçtiğimiz pazar günü helikopter kazasında hayatını kaybeden İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin yerine geçici Cumhurbaşkanı olarak atanan Birinci Başkan Yardımcısı Muhammed Muhbir, Cumhurbaşkanlığı Seçimi tarihini 28 Haziran olarak açıkladı. Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde aday olmak isteyenlerin 30 Mayıs ile 3 Haziran tarihlerinde gerekli başvuruları yapması gerekecek. Seçim tanıtım çalışmaları da 12 Haziran'dan 27 Haziran sabahına kadar yürütülecek.

Cumhurbaşkanı adaylığında, Muhammed Muhbir, Mohammad Bagher Ghalibaf, Ali Larijani, Saeed Jalili ve Mohammad Javad Zarif gibi isimler ön plana çıkıyor.

Bu isimleri yakından tanıyalım:

Mohammad Mokhber Kimdir?

69 yaşındaki Muhammed Muhbir, Başkan İbrahim Reisi'nin 19 Mayıs 2024'teki Varzaqan helikopter kazasında ölümünden bu yana İran'ın cumhurbaşkanı vekili olarak görev yapıyor. Muhbir, ilk yardımcıdır. Muhbir, Uygunluk Ayırt Etme Konseyi'nin de üyesidir. Daha önce İmam Humeyni Emri'nin (EIKO) Yürütülmesinin başkanı, Sina Bankası yönetim kurulu başkanı ve Huzistan Eyaleti vali yardımcısıydı.

Muhbir, birinci başkan yardımcısı olarak, İran Anayasası'na göre cumhurbaşkanının ölümü üzerine, İran Dini Lideri'nin onayıyla "Cumhurbaşkanının yetki ve görevlerini" üstleniyor. Geçici Başkanlık Konseyi oluşturuldu (Meclis Başkanı, Yargı Başkanı, Birinci Başkan Yardımcısı) ve konsey 50 gün içinde yeni bir seçim yapacak.

62 yaşındaki Muhammed Bakır Kalibaf, 2020'den beri İran Parlamentosu'nun şu anki Başkanı. 2005'ten itibaren Tahran Belediye Başkanı olarak görev yaptı. Galibaf , 2000-2005 yılları arasında İran'ın eski polis şefi ve 1997-2000 yılları arasında Devrim Muhafızları Hava Kuvvetleri komutanıydı.

Tarbiat Modares Üniversitesi'nden siyasi coğrafya alanında doktorası bulunuyor. Aynı zamanda belirli Airbus uçaklarını uçurma sertifikasına sahip bir pilot. Askeri kariyerine 1980'de İran-Irak Savaşı sırasında başladı. 1982'de İmam Rıza Tugayı'nın başkomutanı oldu ve 1983'ten 1984'e kadar Nasr Tümeni'nin başkomutanı olarak görev yaptı. İslam Devrim Muhafızları Birliği tarafından kontrol edilen bir mühendislik firması olan Khatam al-Anbia, Ali Hamaney tarafından 1996 yılında Devrim Muhafızları Hava Kuvvetleri komutanlığına atandı. Dört yıl sonra, 1999'daki öğrenci protestoları sonrasında önceki komutanın görevden alınmasının ardından İran Polis Kuvvetleri'nin şefi oldu. Ayrıca 2002 yılında kaçakçılıkla mücadele kampanyası sırasında Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi'nin Temsilcisi olarak atandı. Eylül 2005'te Tahran Kent Konseyi tarafından Tahran'ın belediye başkanı seçildi. Tahran Üniversitesi'nde profesörlük yapmakta.

Ghalibaf genellikle başkanlık seçimlerinde kalıcı bir aday olarak görülüyor. 2013 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde aday oldu ancak 6.077.292 oyla ikinci sırada yer alan Hasan Ruhani'ye yenildi. 2005 başkanlık seçimlerinde de adaydı. 2017 seçimlerinde üçüncü kez adaylığını açıkladı. Ancak 15 Mayıs 2017'de İbrahim Reisi'nin adaylığı lehine çekildi.

Ali Larijani Kimdir?

66 yaşındaki Ali Laricani, İranlı filozof, politikacı ve İran İslami Şûra Meclisi Başkanı. Hasan Ruhani yerine, Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad tarafından görevine atanarak 15 Ağustos 2005'ten 20 Ekim 2007'e kadar Yüksek Ulusal Güvenlik Konseyi sekreteri oldu. 1992'den 1994'e kadar Kültür ve İslami Rehberlik Bakanı olarak Laricani, rejimin İslamcı ideolojisinin desteklenmesinde ve alternatif görüşlerin bastırılmasında kilit bir rol oynadı. Bakanlık, faaliyet izni gerektiren kitapları, müze sergilerini, televizyon kanallarını, müziği, konserleri, moda endüstrisini ve tiyatro gösterilerini sıkı bir şekilde inceliyor. Eserlerini ruhsatsız olarak duyuran İranlılar sıklıkla hapis ve işkenceyle karşı karşıya kalıyordu. Laricani, İslam Devrimi Dini Lideri Ali Hamaney'in konseydeki iki temsilcisinden biriydi, diğeri ise Hasan Ruhani'ydi. Sekreterlik görevinde İran'ın nükleer programı da dahil olmak üzere ulusal güvenlik konularında etkin bir şekilde üst düzey müzakereci olarak görev yaptı. Aynı zamanda Kültür Devrimi Yüksek Konseyi'nin şu anki üyesidir. Laricani, Tahran Üniversitesi Edebiyat ve Beşeri Bilimler Fakültesi'nin öğretim üyesidir.

59 yaşındaki Said Celili, 2007'den 2013'e kadar Yüksek Ulusal Güvenlik Konseyi'nin sekreteri olan İranlı muhafazakar bir politikacı ve diplomattır. Halen Uygunluk Ayırt Etme Konseyi'nin üyesidir. İran'ın nükleer müzakerecisiydi. Daha önce Avrupa ve Amerika İşlerinden sorumlu dışişleri bakan yardımcısıydı. Celili, Haziran 2013'teki cumhurbaşkanlığı seçimlerinde başarısız bir adaydı ve üçüncü oldu.

2021 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde de yarıştı ancak seçim öncesinde İbrahim Reisi lehine çekildi. İmam Sadeq Üniversitesi'nden siyaset bilimi alanında doktora derecesine sahip Celili, İran-Irak Savaşı'nda İslam Devrimi Muhafızları Ordusu'nun Besic gönüllülerinin bir üyesi olarak görev yaptı. 1986 yılında çatışma sırasında ağır yaralandı ve sağ bacağının alt kısmını kaybetti. Bu olay üzerine "yaşayan şehit" unvanını kazandı. Celili, 2000 yılından beri İmam Sadık Üniversitesi'nde farklı aralıklarla siyaset bilimi dersleri vermekte.

64 yaşındaki Muhammed Cevad Zarif, İranlı politikacı ve diplomat. 2013-2021 yılları arasında İran Dışişleri bakanlığı yapmıştır. Dışişleri bakanı olarak görev yaptığı süre boyunca, İran'ın P5+1 ülkeleriyle yaptığı müzakerelere liderlik ederek 14 Temmuz 2015'te Kapsamlı Ortak Eylem Planı'nı hazırladı, 16 Ocak 2016'da İran'a yönelik ekonomik yaptırımları kaldırdı. 25 Şubat'ta 2019'da Zarif, dışişleri bakanlığı görevinden istifa etti. İstifası Ali Hamaney tarafından reddedildi ve dışişleri bakanı olarak görevine devam etti. Mevcut görevini üstlenmeden önce çeşitli önemli diplomatik ve kabine görevlerinde bulundu. Uluslararası İlişkiler Okulu ve Tahran Üniversitesi'nde misafir profesör olarak diplomasi ve uluslararası organizasyonlar konularında ders vermekte. 2002-2007 yılları arasında İran'ın Birleşmiş Milletler Daimi Temsilcisi olarak görev yaptı. Dışişleri Bakanı danışmanı ve kıdemli danışmanı, Hukuki ve Uluslararası ilişkilerden sorumlu Dışişleri Bakan Yardımcısı, BM Seçkin Kişiler Diyalog Grubu üyesi olarak görev yaptı. Medeniyetler Arasında, New York'taki BM Silahsızlanma Komisyonu Başkanı ve İslami Azad Üniversitesi Uluslararası İlişkilerden Sorumlu Başkan Yardımcısı ABD'nin Colorado eyaletindeki Denver Üniversitesi'nde Uluslararası Hukuk ve Politika alanında doktora yapan Zarif. Tahran Üniversitesi’nde uluslararası hukuk profesörü olarak görev yaptı.